Lech Majewski - The Mill and the Cross (2012)

Film se uglavnom sastoji od tableau-rekreacija slavnih Brueghelovih slika. Njegovi mistični pozadinski pejzaži umetnuti u filmski prizor. Zapanjujuće. Renesansa za početnike.

Intervju s Lechom Majewskim

 
The idea of the painter as god’s craftsperson, diligently using talent to express faith and create undying works of devotion, is as antiquated in 2011 as the pace of The Mill and the Cross, which crawls across the screen at about the speed at which Flemish masters covered their canvasses. Yet set against the tired image of the tortured, complaining artist that’s been fashionable in films for the past 30 or 40 years (since the effect of Tarkovsky’s Andrei Rublev wore off), the idea is welcome.

The Flemish master in this film is Pieter Brueghel the Elder, played in whispered tones and bulky purple robes by Rutger Hauer. Hauer’s always been an underrated actor, better known for façades than performances. As Brueghel, he doesn’t have a lot to do — The Mill and the Cross is so arch and particularly stylized that he is often no more (or less) important to the action than a windmill — yet he quietly conveys intelligent faith and a passion for making out of it the most potent art possible. Early in the film — though there is hardly a storyline with which to link plot-events — Brueghel pokes a stick at a fat spider in the middle of its web and later tells his patron, Nicolaes Jonghelinck (Michael York), that, like the spider, he will spin his new painting from the center outwards, in circles that will represent life as god made it. There’s no pretention in the speech, nor any doubt about the ability to make the painting. Hauer, with his blocky body and deep face, easily conveys a man of purpose and conviction: his talent is a given; the film has other things in mind.

Namely, the artifice through which Hauer must convey that talent. Like a slow acid trip through a Dutch art museum (one in which, horrifyingly, you might fall asleep), the movie takes us within Brueghel’s The Procession to the Cavalry. Meaning, essentially, that all the long shots in the film are tableau recreations of the painting, while all of the close ones represent some idea of what Brueghel’s figures might have been doing just off the edge of his canvas. Flemish peasants are seen sleeping in on hay-beds, herding cows, peddling bread, and falling victim to Inquisitors on horseback. Along the way, we are privy to a recreation of the crucifixion that was the ostensible centerpiece of The Procession.

A nice realization to be had while watching this type of painting-as-film (Vincent and Theo, parts of Kurosawa’s Dreams) is that somewhere along the blurry line between the painted backdrop and photographed landscape lies the actuality of the scene depicted in both: the film can make us aware, in a way the painting probably did for art patrons in the 15th century, that the events depicted actually took place, which is part of what Brueghel intended. So instead of simply repeating the act of looking at a Brueghel, the film takes a step towards enhancing it. The artist painted peasant life in a time when it was thought that nobody cared. Roughly 450 years later, his defiance is given a strange outlet: a crew of filmmakers who still care enough to make another thoughtful work, a tribute to the original.

Still, there is a deadly paradox in a movie this stylistically reaching yet serene. The Mill and the Cross is a very pretty film, and no one could say that it doesn’t move at exactly the pace it intends to. But if that pace is meant to instill a feeling of Brueghel-like spirituality, then the film fails. If a spiritual experience can be achieved in a movie theater, it will come from film used as film: from a captivating story perfectly married with an invisible, impeccable style. It won’t (and here, it doesn’t) come from film trying to extend its grasp to the experience of pondering great works at a museum. It’s exhilarating to be taken within a painting, to ride along with a shot that cranes up the length of Brueghel’s giant windmill and doesn’t lose the feeling of the thick color and the exquisite detail, as if you had taken a magnifying glass to the painting. But if it’s unclear whether we’re supposed to see it as a part of a painting or part of a film about a painting, then it’s just exhilaration, not revelatory.
We know that Brueghel meant to humanize the peasants of his day, to show them as the truly holy ones, in contrast to the corrupt and violent Inquisitors who “dirtied” god’s name. But the movie runs into a trap when trying to do the same: the artifice, the painted backdrops and inchworm-paced tableaux, turn these peasants from the real people we might have felt them to be into either characters from a painting (at best) or into actors dressed up in fine costumes (at worst). The Mill and the Cross places itself at an interesting nexus in the movies: on the one hand, it exists for the simple beauty of film as film, in its ability to offer a bald appreciation of art; on the other, it takes the movie right out of itself and sends it back into gallery art, without much gained from the transition. - Alex Peterson

Pokój Saren (Lech Majewski, 1997):

http://www.youtube.com/watch?v=B4XLDCdl0b8

http://www.youtube.com/watch?v=GQRTWOJMeg4

Gde li bi nam bio kraj kada bi svi reditelji od televizijske produkcije uspevali da izvuku maksimum, baš kao što to čini Majewski u Sobi jelena? Njegova autobiografska film-opera, kako u uvodu naglašava, predstavlja poetizovano, melanholično sećanje na period adolescencije, podeljen po godišnjim dobima, počev od (ne baš zelenog) proleća, vesnika odrastanja, do depresivne zime, sa snažnim mirisom smrti (čiji se zadah sve vreme oseća).

"When there is a fool moon, 

I can never enter my father's room...

... Only at dawn, I feel through my skin

the presence of the moon..."

Za razliku od Hamdamovljevih Vokalnih paralela, gde su iskorišćene klasične operske arije, Majewski je sam napisao libreto i komponovao muziku, pretvarajući scene iz svakodnevnog života (spremanje večere, postavljanje pribora za jelo, obedovanje, odlazak na počinak) u čudesnu svečanost. Ono što na početku podseća na ordinarnu dramu (kada se izuzme nekonvencionalan pristup), lagano prerasta u inspirativno delo magičnog realizma. Sa površine stola izvire voda, zidovi se rone, dok iz njih izbija korov ili curi krv (tamo gde je ekser za sliku raspeća), a posred stana izrasta drvo, čije korenje upija grehe iz mračne sobe ispod, da bi u onoj svetloj iznad negovalo cvetove krošnje. Pored religioznih aluzija, autor rasipa i simbole ne toliko očiglednih značenja, pričajući (tj. pevajući) o prolaznosti/ciklusu života, poput nostalgičara setnog glasa. Duboke i iracionalne senke sa reprodukcija Giorgia de Chirica (kao dekor, savršeno odabranih) podudaraju se sa mistifikovanom i tihom polutamom u kojoj otac, majka i sin provode monotone dane.

"Their moist eyes touched by darkness shine."

Majewski i ovde demonstrira neprikosnovenu snagu u komponovanju kadrova, što nimalo ne iznenađuje, s obzirom na podatak iz biografije da se, između ostalog, bavi i slikarstvom. Promišljenim i usporenim pokretima kamere on oslikava svoju artistički preinačenu prošlost nalik najvećim majstorima kičice. Iako samo u tri navrata napušta enterijer porodičnog doma, koji se (zajedno sa stanarima) predaje čvrstom i nemilosrdnom zagrljaju Majke Prirode, uspeva da se izbori sa granicama prostora, smeštajući makrokosmičke promene unutar mikrokosmosa. Uz setne, milozvučne melodije (Wielka Orkiestra Symfonyczna Polskiego Radia), prožete hipnotišućim vokalima (Chór Opery Śląskiej), pruža nam jedinstven i nezaboravan audio-vizuelni doživljaj eksperimentalnog duha, hraneći i oči i uši do sitosti.
Genijalno. - ngbooart.blogspot.com/

Glass Lips (2006)

Kakav veličanstven početak! Grmljavina, planinčine i magla. Dok se stene ogledaju u mirnoj površini jezera, tmurnu idilu slama plač novorođenčeta, čija pupčana vrpca visi sa kamene površi... Nije prošlo ni pet minuta, a Majewski je već ščepao Esenciju Lepote i hipnotišući kadrovi se elegantno smenjuju jedan za drugim. Ova avangardna drama, oslobođena dijaloga, redefiniše žanr (i ono što nazivamo filmom), dajući snoviđenju potpuno novo značenje.

Vodeći nas kroz hronološki ispremeštane događaje iz života mladog pesnika, zatočenog u ludnici, i odričući se uloge naratora (bar u konvencionalnom smislu), reditelj (istovremeno i scenarista, direktor fotografije, producent, montažer i kompozitor!) nam dopušta da od rasutih fotki disfunkcionalne porodice sastavimo album po sopstvenom nahođenju. Od nas takođe zavisi i da li ćemo za sobom ostaviti deo ponuđenog materijala (mada, za odbacivanjem nema potrebe) ili ćemo svakoj slici pokušati da nađemo mesto (makar i na marginama). Plašimo se da će nas u podrumu izmučene psihe (sin, majka) i ljudske izopačenosti (otac) dočekati Buđ i Memla, ali je naš strah bezrazložan, jer autor izbegava jeftine šokove, i suptilno, nemuštim jezikom, "izgovara" odurne i opore reči u omotu od frojdovštine.

Kao slikar, Majewski još jednom opčinjava neprikosnovenom pedantnošću i virtuoznošću, a kao muzičar (pored Schumannove kompozicije Dream i meksičke narodne pesme Que Bonito Amor) servira koktel od nezaboravnih ambijentalnih zvukova i depresivnih melodija. Vizuelno, Glass Lips je slojevita torta umešena od tajnih sastojaka većine prethodnih ostvarenja ovog Poljaka, a glazirana smesom koja donekle podseća na živopisni ciklus Cremaster Matthewa Barneya. Međutim, ovaj "photoplay" slatkiš nije ukrašen jarkocrvenim jagodama već kiselkastim kupinama, čiji ukus, kada se naviknete na njega, sve više prija.

Nemilosrdno ekperimentalne Staklene usne imaju monstruozno nisku ocenu na imdb-u, a jedinstvena su prilika da na istom mestu vidite obedovanje iz posude za pse, erotično polivanje mlekom pred ogledalom, ples sa lutkom na naduvavanje, fetiš stopala, stigmatu utičnica i ključaonica, kao i žrtvovanje crnog ovna u atrijumu koji formiraju stare tamnosive višespratnice. A ono nadrealno u filmu samo je bezazlena manifestacija podsvesti, pa je priručnik za dešifrovanje najčešće suvišan teret.

Ukratko, Estetsko Čistilište...

ngbooart.blogspot.com/

Wypadek (1998)

Eliot Ems, montažer nekolicine ostvarenja ekscentričnog poljskog reditelja (Wojaczek, Angelus, Garden of Earthly Delights, Glass Lips), o ovom eksperimentalnom projektu rekao je sledeće:

"Oplakivanje. Sahrane. Poreklo kulture izgrađeno je na oproštajima. Pogrebne lokacije, grobnice, piramide i mauzoleji ispunjeni su objektima koji su pripadali upokojenima. Uvijeni i mumificirani, pokopani su zajedno sa vlasnicima pošto su bili produžeci njihovih ruku, nogu i tela.

Osamnaestodnevno bdenje u Galeriji Moderne Umetnosti rodnog grada Majewskog, Katovice, pokušaj je skromnog odavanja počasti mladoj ženi stradaloj u saobraćajnoj nesreći. Međutim, ono evoluira u nešto više: misteriozan ritual povezan sa mitom o fontani krvi koja daje život. Podsećajući na sveštenice sa Böcklinovih slika, ženske siluete u lucidnim odorama kreću se usporenim pokretima, čineći da i publika učestvuje u ceremoniji koja deluje kao antička sahrana."

 Sveta šuma (1882), Arnold Böcklin

Wypadek (Accident), kratkometražni (dvadesetominutni) film, zasnovan na gore spomenutoj instalaciji, jedno je od onih avangardnih ostvarenja koja fasciniraju uzvišenom, prividnom jednostavnošću, ostvarenom minimalističkim pristupom. Blještava belina sa plavičastim sjajem, u pratnji eteričnog pojanja (kompozicije Euntes Ibant et Flebant i Amen, Henryka Mikołaja Góreckog, u izvođenju hora silezijske filharmonije) već na samom početku nagoveštava tešku, hipnotišuću i iznenađujuće mračnu atmosferu koja, kako Ems tvrdi, odgovara kakvom drevnom (paganskom) obredu. Okružena eksponatima koji predstavljaju raščlanjeno ljudsko telo (smrt?), crnokosa devojka u beloj haljini polagano prati put soli, do stolice, kofe i lavora koji najverovatnije igraju ulogu izvora (večnog) života. Svojom pojavom i odrazom Adama Sikore (direktora fotografije i čestog saradnika) u ogledalu, Majewski razbija četvrti zid, vodeći gledaoca kroz turobnu fantazmagoričnu dramu. Prostor galerije, oslobođen suvišnih detalja, podražava transcedentni svet, kojim vlada neokaljana emocija. Svaki kadar odiše mističnom lepotom...

Wojaczek (1999)

"Zakopaj me, ja sam ionako mrtav čovek."

Rafał Wojaczek - poljski pesnik, buntovnik (s razlogom), depresivni alkoholičar i samoubica. Sudeći po filmu koji mu je posvećen, u njegovom samodestruktivnom ponašanju postojalo je nešto mračno romatično, tužno poetično i, povrh svega, grandiozno i enigmatično. Gledajući delić jednog kratkog života, stiče se utisak da je Vojaček bio poput palog anđela, osuđenog na posleratnu komunističku pustinju u Poljskoj (tačnije, u Gornjoj Sileziji) kojoj, tako uzvišen, nikako nije mogao da pripada.

"I know if you ever leave my sight as a woman, naked as out of the water, then I won't be able to call you in case I call death from its rose..."

Prvi put se sa tragičnim junakom susrećemo onda kada, uz bučnu lomljavu stakla, prolazi kroz izlog (prizemnog) restorana. Sa ponekom ogrebotinom, on ustaje i teturajući se stiže do kuće svojih roditelja. Odlazak na grob rano preminule sestre, ismevanje vojnika, povremeni seks sa bolničarkom u psihijatrijskoj bolnici, neobična ispovest u crkvi, česta opijanja i spontani recitali u kafani (ili gde god stigne) deo su onoga što sledi do završnice koja jeste očekivana, ali svejedno dirljiva, pogađajući u srce i u nerv, a naglašena suptilnim zatvaranjem kruga nihilizma.

Brutalno sumorna atmosfera, koja od samog početka hvata za gušu i ne popušta, ostvarena je  savršenim skladom potmule tišine, koju presecaju iznenadni (skoro izbezumljujući) "plehani" zvukovi i žalopojna muzika kafanskog benda (Majewski ima čudan smisao za humor), i Sikorine hipnotišuće crnobele fotografije, gde posebno treba naglasiti (ništavno) "crno". Statična kamera i retki, neosetni pokreti iste, karakteristični za Majewskog, u ovom slučaju dobijaju novo značenje, oslikavajući izgubljenost suicidnog uma i duha, dok je stanje u zemlji kojom vlada represivni sistem pametno i vešto sažeto u izlaganje (o javnim toaletima) jednog od Vojačekovih kolega. Posebna zasluga pripada i pesniku Krzysztofu Siwczyku (inače, naturščiku) za briljantno tumačenje glavnog lika, koje zasenjuje i čitav opus izvesnih nadri-glumaca.

Nakon delimično razočaravajućeg i monotonog Garden of Earthly Delights (eksperiment kakav reditelju sa već izgrađenim stilom uopšte nije bio potreban), Wojaczek je kao melem na ranu koji, ako bismo tražili pandan u muzici, zvuči kao ambijentalni dark metal sa anđeoskim ženskim vokalom i prodornim muškim growlom... Turobna biografska drama, par exellence.

Angelus (2000)

"You can't see the world for women's arses, lads. You're all blind. You see an arse - paint an arse. You see a horse - paint a horse. To see the other, real, metaphysical world, to get strength from it, you need to be clean, pure..."

Posle četiri odgledana filma Lecha Majewskog (pri čemu je svaki bio pravo otkrovenje), mogu sa stoprocentnom sigurnošću da potvrdim beznadežnu zaljubljenost u njegovo delo, vrlo blisku onoj koja uključuje avangardna čudesa Maye Deren ili Shūjija Terayame.

Angelus je priča o silezijskom kultu rudara-slikara, čiji duhovni vođa, na samrtnoj postelji, predviđa kraj sveta u 3 koraka - Veliki Rat, Crvenu Kugu i Ogromnu Pečurku, kao najavu za zrak sa Saturna koji će dokrajčiti Zemlju. Pošto se prva dva proročanstva obistinjuju kroz II svetski rat i uspostavljanje komunističkog režima, članovi ove neobične grupe odlučuju da spreče treće i spasu svet, tako što će golog i nevinog mladića postaviti na krov zgrade Partije koju će, po njihovim proračunima, pogoditi smrtonosni zrak... Sažeti sinopsis, naravno, ne može ni približno da opiše vrcavu lepotu ove apsurdne drame, uvrnute komedije i fantazijske misterije.

Narator i žrtveno jagnje (mesija) je stidljivo siroče Rudolf, čija gotovo bezizražajna, blago-avetinjska pojava  (kad odraste) izaziva neobjašnjive simpatije i melanholiju. Sa druge strane, njegova opsednutost pranjem nogu u potpunosti odgovara ekscentričnom okruženju, u koje Majewski smešta radnike iz rudnika Wieczorek u Janowu, blizu grada Katowice. Od Helmuta koji stalno trlja svoju mešinu (valjda mu je to zamena za amajliju), preko Ewalda, nezasitog u krevetu, do Teofila koji voli da razmišlja hladne glave (pa po cičoj zimi spava pored otvorenog prozora, a knjige drži u frižideru), reditelj uspeva da stvori nezaboravne, beskrajno zanimljive likove, prema kojima ni u jednom trenutku nije snishodljiv, prepuštajući ih njihovoj luckastoj prirodi. Raskošnu karakterizaciju upotpunjuje podjednako pomerenim članovima porodica glavnih junaka, raznovrsnim glumačkim minijaturama, kao i bezobrazno kicoškim prikazima Hitlera i Staljina. Neretke narativne digresije (gde spadaju i epizode sa pomenutim istorijskim ličnostima) umetnute su tako da ne odvlače pažnju gledaoca sa glavnog toka, već da demonstriraju autorovu neporecivu pripovedačku snagu.

Majewski se i ovde opredeljuje za najčešće statičnu kameru, pa prilikom gledanja stičete utisak da prolazite kroz galeriju fascinantnih živih slika, koje obuzimaju vašu pažnju taman onoliko koliko ste spremni da im se divite. Za maestralnu fotografiju je, kao i u Sobi jelena, zaslužan Adam Sikora. U pogledu vizualizacije, ovo ostvarenje se može protumačiti kao idiosinkratični spoj naivnog slikarstva i nadrealizma ili pažljivo naslikano kolo aluzija i metafora koje, u iskrenoj razigranosti, brišu granicu između stvarnosti i fikcije. Jedinstveni mise-en-scène paralelan je tvrdoglavo-detinjastoj posvećenosti pozivu i istraživanju odnosa ljudske/komunjarske zatucanosti prema umetničkim slobodama.
Angelus je odraz impresivne kreativnosti i ne bi ga valjalo ignorisati.

The Garden of Earthly Delights (2004):

 http://www.youtube.com/watch?v=PqEYT3bd_1I